काले मेघा पानी दे kale megha pani de

SHARE:

Kale Megha Pani De काले मेघा पानी दे kale megha pani de dharmveer bharti kale megha pani de काले मेघा पानी दे summary kale megha pani de dharmveer bharti kale megha pani de dharamveer bharti kale megha pani de summary kale megha paani de poem kale megha pani de class 12 kale megha pani de question answer kale megha pani de lyrics kale megha pani to barsao song kale megha pani de summary kale megha pani de question answer kale megha pani de hindi poem pahalwan ki dholak solutions class 12 hindi chapters summary usha class 12 kaale megha paani de ncert solutions class 12 hindi poems summary काले मेघा पानी दे धर्मवीर भारती kale megha pani de dharmveer bharti Kale Megha Pani De काले मेघा पानी दे

Kale Megha Pani De 
काले मेघा पानी दे धर्मवीर भारती


Kale Megha Pani De काले मेघा पानी दे kale megha pani de dharmveer bharti kale megha pani de summary काले मेघा पानी दे summary - काले मेघा पानी दे धर्मवीर भारती संस्मरण में लोक प्रचलित विश्वास और विज्ञानं के द्वन्द का सुन्दर चित्रण किया गया है .विज्ञान का अपना तर्क है और विश्वास का अपना सामर्थ्य है .आषाढ़ का पहला पखवाड़ा बीत जाने के बाद भी खेती और बहुकाज प्रयोग के लिए पानी न हो ,तो जीवन चुनैतियों का घर जाता है और उन चुनौतियों का निराकरण विज्ञानं न कर पाए ,तो उत्सव धर्मी भारतीय समाज चुप नहीं बैठता है .वह किसी जुगाड़ में लगा रहता है ,प्रपंच रचता है और हर कीमत पर जीवित रहने के लिए अशिक्षा और बेबसी की भीतर से उपाय और काट की खोज करता है . 
काले मेघा पानी दे पाठ के प्रारंभ में आषाढ़ का पहला पखवाड़ा बीत जाने पर भी वर्षा न होने पर लोग परेशान होते हैं .बादल का कहीं नामोनिशान न हो ,कुएँ सूखने लगते ,नलों से भी पानी न आते हो .जहाँ जुताई करनी हो,वहां की मिट्टी सुखकर पपड़ी बन कर जमीन फटने लगती .मवेशियों को भी पानी बिन प्यासा रहना पड़ता .जब सब हर प्रकार के पूजा पाठ कथा विधान करके लोग हार जाते ,तो अंतिम उपाय के उपाय के रूप में निकलती - इन्दर सेना .इन्दर सेना दस से सोलह वर्ष के बच्चों की टोली थी .वे सिर्फ एक लंगोटी पहनकर घर - घर गंगा मैया की जयकार लगा कर  गीत गाती जाती - 

काले मेघा पानी दे 
गगरी फूटी बैल पियासा 
पानी दे ,गुड़धानी दे 
काले मेघा पानी दे. 

इस प्रकार उछलते कूदते द्वार - द्वार पर पानी माँगते .जब पानी की भारी कमी हो - तब भी लोग सहेज कर रखे पानी को इन बच्चों को सर से पैर तक तर दिया जाता .ये लोग भीगे बदन मिट्टी में लोट जाते और कीचड में लथपथ हो जाते थे . 
लेखक भी इन्दर सेना के बच्चों का समवयस्क था .वह आर्यसमाजी संसार और कुमार सुधार सभा का उपमंत्री होने के कारण इन समाज - रीतिरिवाजों का विरोध करता था .लेखक की जीजी पुराने विचारों का मानती था .लेखक भी उनसे बहुत स्नेह रखता था .वे सभी रीति रिवाजों ,तीज त्योहारों ,पूजा -अनुष्ठानों को लेखक के हाथों पूरा करवाती थी ,ताकि लेखक को पुण्य लाभ मिले .
जब लेखक इन्दर सेना पर पानी फेंकने की घटना का विरोध करता था ,तो जीजी बड़े प्यार से लेखक को समझाती है .वे समझाती है की यह पानी की बर्बादी नहीं है ,बल्कि दान है .बिना त्याग के दान नहीं होता है .यह इंद्र भगवान् को अर्घ्य चढाने से वर्षा होती है .जिस वस्तु की हमें अधिक आवश्यकता हो ,वही ही दान कर देने से फल मिलता है .किसान भी अधिक अनाज पाने के लिए पाँच - छह सेर गेंहू खेतों में बोता है ,ताकि उसे तीस चालीस मन गेहूं मिले .इस प्रकार त्याग भावना से दिया गया दान ही फलीभूत होता है .महात्मा गाँधी भी यही करते है . 
लेखक कहता है कि इस घटना को पचास वर्ष से ज्यादा हो गए हैं .लेकिन आज हमारे देश की स्थिति कैसी है ? हम हर क्षेत्र में सिर्फ माँग करते हैं - त्याग का कहीं नामोनिशान नहीं हैं .हर क्षेत्र में बुराई खोज निकालते हैं और स्वयं के अन्दर के भष्टाचार को दूर नहीं करते हैं .अतः ग्रामीण जनता के उदाहरण से हमें काम होना चाहिए और अपनी अराजक स्थिति को दूर करना चाहिए . 

Kale Megha Pani De dharmveer bharti काले मेघा पानी दे  class 12 question answer  ncert solutions पाठ के साथ



प्र.१.लोगों ने लड़कों की टोली को मेढक - मंडली नाम किस आधार पर दिया ? यह टोली अपने आपको इन्दर सेना कहकर क्यों बुलाती थी ?

उ.१. प्रस्तुत पाठ में गाँव के लड़के जो की नंग धडंग रहते थे .वे उछलते - कूदते ,शोरगुल करते गली में कीचड -कांदा करते थे .उन्हें मेंढक - मंडली का नाम दिया गया था .वे दस - बारह बरस से सोलह - अट्ठारह बरस के लड़कों की टोली हुआ करती थी .वे सिर्फ एक लंगोटी पहनकर घर - घर में जयकारा लगाकर पानी माँगी करती थे .वे स्वयं को इन्दर सेना कहा करती थी .वर्षा के स्वामी हैं इंद्र और ये इंद्र की सेना का स्वरुप धरकर लोगों से पानी माँगते थे ,जिससे इंद्र सुख होकर पानी बरसाए . 

प्र.२. जीजी ने इन्दर सेना पर पानी फेंके जाने को किस तरह सही ठहराया ?

उ.२. लेखक जीजी पुराने विचारों की महिला थी .वे दान - पुण्य में बड़ा विश्वास करती थी .उनका मानना था कि कुछ पाने के लिए हमें दान करना पड़ता है .बिना त्याग किये आप उस वस्तु को प्राप्त वही कर सकते हैं जिससे आप चाहते हैं .त्याग भावना से ही दान फलीभूत होता है .जिस वस्तु की जरुरत हो वही दान करने से हमें मिलता है .इन्दर सेना को पानी देने से हमारे पास पानी और आता है .किसान भी पाँच - छः सेर गेहूं खेत में बोता है जिससे उसे तीस - चालीस मन गेंहूँ मिल सके .इस प्रकार त्याग से हमारी इच्छाओं की पूर्ति होती हैं . 

प्र.३.पानी दे ,गुणधानी दे मेघों से पानी के साथ - साथ गुणधानी की माँग क्यों की रही हैं ?

उ.३. गाँव में नंग धडंग बच्चे इन्दर सेना बनकर गाँवों में गीत गाती जा रही हैं .काले मेघा पानी दे ,पानी दे ,गुणधानी दे. इस प्रकार गुणधानी गुण और अनाज के मिश्रण से बनता है .बच्चे चने की दाल और गुड़ मिलाकर भी बड़े चाव से खाते हैं .गुणदानी मांगलिक अवसरों पर बांटा जाता है .अतः अच्छी वर्षा की कामना करते हुए बच्चे इंद्र से कहते हैं कि वर्षा अच्छी हो जिससे बच्चों को गुणधानी खाने को मिले . 

प्र.४. गगरी फूटी बैल पियासा इन्दर सेना के इस खेल्गीत में बैलों में बैलों के प्यासा रहने की बात क्यों मुखरित हुई है ?

उ.४. इन्दर सेना के गीत में गगरी फूटी बैल पियासा का अर्थ यह है कि वर्षा न होने से पानी भरने वाली गगरी फूटी रह जाती है .बैल प्यासा रह जाता है .बैल के न होने से कृषि आधारित ग्रामीण व्यवस्था पर बहुत बुरा प्रभाव पड़ता हैं .अतः खेती न होने से लोग भुखमरी का शिकार होंगे .अतः इन्दर सेना भगवान् से प्रार्थना करती है कि खूब वर्षा हो जिससे बैल भी प्यासा न रहे और गगरी भी भर जाए . 

प्र.५. इन्दर सेना सबसे पहले गंगा मैया क्यों बोलती हैं ? नदियों का भारतीय सामाजिक ,सांस्कृतिक परिवेश में क्या महत्व हैं ?

उ.५. इन्दर सेना द्वारा गंगा मैया की जयकार इसीलिए लगायी जाती है क्योंकि हर शुभकार्य में गंगा जल द्वारा शुरुआत की जाती है .गंगा नदी को सम्मान की दृष्टि से देखा जाता है .अतः वर्षा ऐसी हो कि उनके अगल - बगल गंगा नदी जैसी ही पानी उपलब्ध रहे और पानी की कमी कभी न हो . 
नदियों को भारतीय संस्कृति में विशेष महत्व दिया जाता है .नदियों को माँ माना जाता है .नदियों से ही हमें पेयजल मिलता है .हमारे खेल - खलिहान उपजाऊ होते हैं .नदी किराने ही देश के प्रमुख नगर बसे हैं जैसे अयोध्या ,काशी ,बनारस ,दिल्ली ,अहमदाबाद आदि .अतः मानव ,नदियों का कृतज्ञ रहता है .नदी जीवन दायिनी मानी जाती है . 

प्र.६. रिश्तों में हमारी भावना - शक्ति का बंट जाना विश्वासों के जंगल में सत्य की राह खोजती हमारी बुद्धि की शक्ति कमजोर करती है .पाठ में जीजी के प्रति लेखक की भावना के सन्दर्भ में इस कथन के औचित्य की समीक्षा कीजिये .

उ.६. रिश्तों में हमारे भक्ति बंट जाती है .विश्वासों के जंगल में सत्य की राह खोजनी हमारी बुद्धि की शक्ति  को कमजोर करती है .लेखक को जीजी पुराने विचारों को महिला है .वह हर प्रकार के धार्मिक क्रिया कलाप लेखक से करवाती है ,जिससे लेखक को पुण्य लाभ हो .विश्वास की भी एक रचनात्मक भूमिका हो सकती है . आपातकाल में निराशा दूर करने या अधीरता को थामने अथवा विभक्त जन चेतना को जोड़ने के अर्थ .अब सवाल रह जाता है कि बारिश के लिए किये जाने वाले उक्त भोले प्रयन्त किस कोटि के अंतर्गत हैं ?लेखक ने कोई निर्णय नहीं दिया है .पर एक बात एक स्पस्ट होती है कि जीजी की संतुष्टि और अपने प्रति उनका सद्भाव बचाए रखने के लिए वह उन पर रीति - रिवाजों को उपरी तौर पर ही सही ,अपनाने को बचपन में बाध्य बना रहता था .
वास्तव में विश्वास ख़त्म होने पर रिश्ते समाप्त हो जाते हैं और समाज में विखराव पैदा हो जाता है .इस प्रकार इन्दर सेना के द्वारा ही ग्रामीण संस्कृति में भाई चारा बना हुआ है .


Keywords - 
काले मेघा पानी दे summary kale megha pani de dharmveer bharti kale megha pani de dharamveer bharti kale megha pani de summary kale megha paani de poem kale megha pani de class 12 kale megha pani de question answer kale megha pani de lyrics kale megha pani to barsao song kale megha pani de summary kale megha pani de question answer kale megha pani de hindi poem pahalwan ki dholak solutions class 12 hindi chapters summary usha class 12 kaale megha paani de ncert solutions class 12 hindi poems summary काले मेघा पानी दे धर्मवीर भारती kale megha pani de dharmveer bharti Kale Megha Pani De काले मेघा पानी दे


COMMENTS

Leave a Reply: 5
आपकी मूल्यवान टिप्पणियाँ हमें उत्साह और सबल प्रदान करती हैं, आपके विचारों और मार्गदर्शन का सदैव स्वागत है !
टिप्पणी के सामान्य नियम -
१. अपनी टिप्पणी में सभ्य भाषा का प्रयोग करें .
२. किसी की भावनाओं को आहत करने वाली टिप्पणी न करें .
३. अपनी वास्तविक राय प्रकट करें .

नाम

अंग्रेज़ी हिन्दी शब्दकोश,3,अकबर इलाहाबादी,11,अकबर बीरबल के किस्से,62,अज्ञेय,34,अटल बिहारी वाजपेयी,1,अदम गोंडवी,3,अनंतमूर्ति,3,अनौपचारिक पत्र,16,अन्तोन चेख़व,2,अमीर खुसरो,7,अमृत राय,1,अमृतलाल नागर,1,अमृता प्रीतम,5,अयोध्यासिंह उपाध्याय "हरिऔध",6,अली सरदार जाफ़री,3,अष्टछाप,3,असगर वज़ाहत,11,आनंदमठ,4,आरती,11,आर्थिक लेख,7,आषाढ़ का एक दिन,17,इक़बाल,2,इब्ने इंशा,27,इस्मत चुगताई,3,उपेन्द्रनाथ अश्क,1,उर्दू साहित्‍य,179,उर्दू हिंदी शब्दकोश,1,उषा प्रियंवदा,2,एकांकी संचय,7,औपचारिक पत्र,32,कक्षा 10 हिन्दी स्पर्श भाग 2,17,कबीर के दोहे,19,कबीर के पद,1,कबीरदास,15,कमलेश्वर,6,कविता,1408,कहानी लेखन हिंदी,13,कहानी सुनो,2,काका हाथरसी,4,कामायनी,5,काव्य मंजरी,11,काव्यशास्त्र,4,काशीनाथ सिंह,1,कुंज वीथि,12,कुँवर नारायण,1,कुबेरनाथ राय,2,कुर्रतुल-ऐन-हैदर,1,कृष्णा सोबती,2,केदारनाथ अग्रवाल,3,केशवदास,4,कैफ़ी आज़मी,4,क्षेत्रपाल शर्मा,52,खलील जिब्रान,3,ग़ज़ल,138,गजानन माधव "मुक्तिबोध",14,गीतांजलि,1,गोदान,6,गोपाल सिंह नेपाली,1,गोपालदास नीरज,10,गोरख पाण्डेय,3,गोरा,2,घनानंद,2,चन्द्रधर शर्मा गुलेरी,2,चमरासुर उपन्यास,7,चाणक्य नीति,5,चित्र शृंखला,1,चुटकुले जोक्स,15,छायावाद,6,जगदीश्वर चतुर्वेदी,17,जयशंकर प्रसाद,29,जातक कथाएँ,10,जीवन परिचय,68,ज़ेन कहानियाँ,2,जैनेन्द्र कुमार,4,जोश मलीहाबादी,2,ज़ौक़,4,तुलसीदास,25,तेलानीराम के किस्से,7,त्रिलोचन,3,दाग़ देहलवी,5,दादी माँ की कहानियाँ,1,दुष्यंत कुमार,7,देव,1,देवी नागरानी,23,धर्मवीर भारती,6,नज़ीर अकबराबादी,3,नव कहानी,2,नवगीत,1,नागार्जुन,23,नाटक,1,निराला,35,निर्मल वर्मा,2,निर्मला,38,नेत्रा देशपाण्डेय,3,पंचतंत्र की कहानियां,42,पत्र लेखन,174,परशुराम की प्रतीक्षा,3,पांडेय बेचन शर्मा 'उग्र',4,पाण्डेय बेचन शर्मा,1,पुस्तक समीक्षा,133,प्रयोजनमूलक हिंदी,21,प्रेमचंद,39,प्रेमचंद की कहानियाँ,91,प्रेरक कहानी,16,फणीश्वर नाथ रेणु,3,फ़िराक़ गोरखपुरी,9,फ़ैज़ अहमद फ़ैज़,24,बच्चों की कहानियां,86,बदीउज़्ज़माँ,1,बहादुर शाह ज़फ़र,6,बाल कहानियाँ,14,बाल दिवस,3,बालकृष्ण शर्मा 'नवीन',1,बिहारी,5,बैताल पचीसी,2,बोधिसत्व,6,भक्ति साहित्य,138,भगवतीचरण वर्मा,7,भवानीप्रसाद मिश्र,3,भारतीय कहानियाँ,61,भारतीय व्यंग्य चित्रकार,7,भारतीय शिक्षा का इतिहास,3,भारतेन्दु हरिश्चन्द्र,10,भाषा विज्ञान,13,भीष्म साहनी,7,भैरव प्रसाद गुप्त,2,मंगल ज्ञानानुभाव,22,मजरूह सुल्तानपुरी,1,मधुशाला,7,मनोज सिंह,16,मन्नू भंडारी,5,मलिक मुहम्मद जायसी,4,महादेवी वर्मा,18,महावीरप्रसाद द्विवेदी,2,महीप सिंह,1,महेंद्र भटनागर,73,माखनलाल चतुर्वेदी,3,मिर्ज़ा गालिब,39,मीर तक़ी 'मीर',20,मीरा बाई के पद,22,मुल्ला नसरुद्दीन,6,मुहावरे,4,मैथिलीशरण गुप्त,10,मैला आँचल,4,मोहन राकेश,11,यशपाल,13,रंगराज अयंगर,43,रघुवीर सहाय,5,रणजीत कुमार,29,रवीन्द्रनाथ ठाकुर,22,रसखान,11,रांगेय राघव,2,राजकमल चौधरी,1,राजनीतिक लेख,20,राजभाषा हिंदी,66,राजिन्दर सिंह बेदी,1,राजीव कुमार थेपड़ा,4,रामचंद्र शुक्ल,2,रामधारी सिंह दिनकर,25,रामप्रसाद 'बिस्मिल',1,रामविलास शर्मा,8,राही मासूम रजा,8,राहुल सांकृत्यायन,1,रीतिकाल,3,रैदास,2,लघु कथा,117,लोकगीत,1,वरदान,11,विचार मंथन,60,विज्ञान,1,विदेशी कहानियाँ,33,विद्यापति,6,विविध जानकारी,1,विष्णु प्रभाकर,1,वृंदावनलाल वर्मा,1,वैज्ञानिक लेख,7,शमशेर बहादुर सिंह,5,शमोएल अहमद,5,शरत चन्द्र चट्टोपाध्याय,1,शरद जोशी,3,शिक्षाशास्त्र,6,शिवमंगल सिंह सुमन,5,शुभकामना,1,शेख चिल्ली की कहानी,1,शैक्षणिक लेख,52,शैलेश मटियानी,2,श्यामसुन्दर दास,1,श्रीकांत वर्मा,1,श्रीलाल शुक्ल,1,संयुक्त राष्ट्र संघ,1,संस्मरण,28,सआदत हसन मंटो,9,सतरंगी बातें,33,सन्देश,39,समसामयिक हिंदी लेख,221,समीक्षा,1,सर्वेश्वरदयाल सक्सेना,19,सारा आकाश,17,साहित्य सागर,22,साहित्यिक लेख,69,साहिर लुधियानवी,5,सिंह और सियार,1,सुदर्शन,3,सुदामा पाण्डेय "धूमिल",9,सुभद्राकुमारी चौहान,7,सुमित्रानंदन पन्त,20,सूरदास,15,सूरदास के पद,21,स्त्री विमर्श,10,हजारी प्रसाद द्विवेदी,2,हरिवंशराय बच्चन,28,हरिशंकर परसाई,24,हिंदी कथाकार,12,हिंदी निबंध,343,हिंदी लेख,504,हिंदी व्यंग्य लेख,3,हिंदी समाचार,164,हिंदीकुंज सहयोग,1,हिन्दी,7,हिन्दी टूल,4,हिन्दी आलोचक,7,हिन्दी कहानी,32,हिन्दी गद्यकार,4,हिन्दी दिवस,85,हिन्दी वर्णमाला,3,हिन्दी व्याकरण,45,हिन्दी संख्याएँ,1,हिन्दी साहित्य,9,हिन्दी साहित्य का इतिहास,21,हिन्दीकुंज विडियो,11,aaroh bhag 2,14,astrology,1,Attaullah Khan,2,baccho ke liye hindi kavita,70,Beauty Tips Hindi,3,bhasha-vigyan,1,Class 10 Hindi Kritika कृतिका Bhag 2,5,Class 11 Hindi Antral NCERT Solution,3,Class 9 Hindi Kshitij क्षितिज भाग 1,17,Class 9 Hindi Sparsh,15,English Grammar in Hindi,3,formal-letter-in-hindi-format,143,Godan by Premchand,6,hindi ebooks,5,Hindi Ekanki,18,hindi essay,335,hindi grammar,52,Hindi Sahitya Ka Itihas,94,hindi stories,656,hindi-kavita-ki-vyakhya,15,ICSE Hindi Gadya Sankalan,11,icse-bhasha-sanchay-8-solutions,18,informal-letter-in-hindi-format,59,jyotish-astrology,13,kavyagat-visheshta,22,Kshitij Bhag 2,10,lok-sabha-in-hindi,18,love-letter-hindi,3,mb,72,motivational books,10,naya raasta icse,9,NCERT Class 10 Hindi Sanchayan संचयन Bhag 2,3,NCERT Class 11 Hindi Aroh आरोह भाग-1,20,ncert class 6 hindi vasant bhag 1,14,NCERT Class 9 Hindi Kritika कृतिका Bhag 1,5,NCERT Hindi Rimjhim Class 2,13,NCERT Rimjhim Class 4,14,ncert rimjhim class 5,19,NCERT Solutions Class 7 Hindi Durva,12,NCERT Solutions Class 8 Hindi Durva,17,NCERT Solutions for Class 11 Hindi Vitan वितान भाग 1,3,NCERT Solutions for class 12 Humanities Hindi Antral Bhag 2,4,NCERT Solutions Hindi Class 11 Antra Bhag 1,19,NCERT Vasant Bhag 3 For Class 8,12,NCERT/CBSE Class 9 Hindi book Sanchayan,6,Nootan Gunjan Hindi Pathmala Class 8,18,Notifications,5,nutan-gunjan-hindi-pathmala-6-solutions,17,nutan-gunjan-hindi-pathmala-7-solutions,18,political-science-notes-hindi,1,question paper,19,quizzes,8,Rimjhim Class 3,14,Sankshipt Budhcharit,5,Shayari In Hindi,16,sponsored news,9,Syllabus,7,top-classic-hindi-stories,32,UP Board Class 10 Hindi,4,Vasant Bhag - 2 Textbook In Hindi For Class - 7,11,vitaan-hindi-pathmala-8-solutions,16,VITAN BHAG-2,5,vocabulary,19,
ltr
item
हिन्दीकुंज,Hindi Website/Literary Web Patrika: काले मेघा पानी दे kale megha pani de
काले मेघा पानी दे kale megha pani de
Kale Megha Pani De काले मेघा पानी दे kale megha pani de dharmveer bharti kale megha pani de काले मेघा पानी दे summary kale megha pani de dharmveer bharti kale megha pani de dharamveer bharti kale megha pani de summary kale megha paani de poem kale megha pani de class 12 kale megha pani de question answer kale megha pani de lyrics kale megha pani to barsao song kale megha pani de summary kale megha pani de question answer kale megha pani de hindi poem pahalwan ki dholak solutions class 12 hindi chapters summary usha class 12 kaale megha paani de ncert solutions class 12 hindi poems summary काले मेघा पानी दे धर्मवीर भारती kale megha pani de dharmveer bharti Kale Megha Pani De काले मेघा पानी दे
हिन्दीकुंज,Hindi Website/Literary Web Patrika
https://www.hindikunj.com/2018/05/kale-megha-pani-de.html
https://www.hindikunj.com/
https://www.hindikunj.com/
https://www.hindikunj.com/2018/05/kale-megha-pani-de.html
true
6755820785026826471
UTF-8
Loaded All Posts Not found any posts VIEW ALL Readmore Reply Cancel reply Delete By Home PAGES POSTS View All RECOMMENDED FOR YOU LABEL ARCHIVE SEARCH ALL POSTS Not found any post match with your request Back Home Sunday Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday Sun Mon Tue Wed Thu Fri Sat January February March April May June July August September October November December Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec just now 1 minute ago $$1$$ minutes ago 1 hour ago $$1$$ hours ago Yesterday $$1$$ days ago $$1$$ weeks ago more than 5 weeks ago Followers Follow THIS PREMIUM CONTENT IS LOCKED STEP 1: Share to a social network STEP 2: Click the link on your social network Copy All Code Select All Code All codes were copied to your clipboard Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy बिषय - तालिका