भाववाचक संज्ञा (Abstract Nouns)
कुछ संज्ञा शब्द मूलतः भाववाचक होते हैं , तथा कुछ अन्य शब्दों से बनाये जाए हैं . जैसे - वीर से वीरता ,मम से ममत्व ,अपना से अपनापन आदि .
भाववाचक संज्ञाएँ पाँच प्रकार के शब्दों से बनती हैं :-
१. जातिवाचक संज्ञाओं से - बूढा से बुढ़ापा ,दोस्ती से दोस्ती ,पंडित से पंडिताई ,लड़का से लड़कपन ,मनुष्य से मनुष्यता ,मित्र से मित्रता ,बच्चा से बचपन ,आदमी से आदमियत ,शत्रु से शत्रुता आदि .
२. सर्वनामों से - अपना से अपनापन ,स्व से स्वत्व ,निज से निजता, अहं से अहंकार , मम से ममता आदि .
३. विशेषणों से - चतुर से चतुरता ,मीठा से मिठास ,गुरु से गुरुता या गौरव ,सुन्दर से सुन्दरता ,कटु से कटुता , अच्छा से अच्छाई ,बुरा से बुराई ,गरीब से गरीबी .
४. अव्ययों से - धिक् से धिक्कार, दूर से दूरी ,मना से मनाही ,निकट से निकटता आदि .
५. क्रियाओं से - चढ़ना से चढ़ाई ,खेलना से खेल ,उड़ना से उड़ान , बनाना से बनावट ,लिखना से लेख आदि .
खेलना , दौड़ना आदि संज्ञा की तरह भी प्रयुक्त होते हैं . ऐसे प्रयोगों को क्रियार्थक संज्ञा कहते हैं .
नीचे कुछ महत्वपूर्ण भाववाचक संज्ञाओं के उदाहरण दिए जा रहे हैं .इन्ही के आधार पर अन्य शब्दों की भाववाचक संज्ञाओं का निर्माण किया जा सकता है .
शब्द - भाववाचक संज्ञा
अच्छा - अच्छाई
अपना - अपनत्व
अरुण - अरुणिमा
अहं - अहंकार
अमर - अमरता
आलसी - आलस्य
आस्तिक - आस्तिकता
ईश्वर - ईश्वरता
उदासीन - उदासीन
उपयोगी - उपयोगिता
उभरना - उभार
उलझना - उलझाव
ऋजु - ऋजुता
कंजूस - कंजूसी
कठोर - कठोर
कम् - कमी
कमज़ोर = कमजोरी
कम - कमी
कर्ता - कर्तव्य
काला - कालिमा
कान्त - कान्ति
कटु - कटुता
कायर - कायरता
कुलीन - कुलीनता
कृतिम - कृतिमता
कृपण - कृपणता
खोजना - खोज
खेलना - खेल
कुशाग्र - कुशाग्रता
गडगडाना - गद्गढ़ात
गुरु - गुरुता
गरीब - गरीबी
गंद - गंदगी
गिरना - गिरावट
गहरा - गहराई
गंभीर - गंभीरता
चिकित्सक - चिकित्सा
चपल - चपलता
चालक - चालाकी
चंचल - चंचलता
चिल्लाना - चिल्लाहट
चुनना - चुनाव
चौड़ा - चौडाई
चोर - चोरी
छोटा - छुटपन
जीतना - जीत
जलना - जलन
जपना - जप
झुकना - झुकाव
टिकना - टिकाव
ठाकुर - ठकुराई
ठग - ठगी
तरुण - तरुणाई
तपस्वी - तप
तथा - तथ्य
तीव्र - तीव्रता
थकना - थकावट
देव - देवत्व
दौड़ना - दौड़
दुष्ट - दुष्टता
दूर - दूरी
धीर - धैर्य
धिक् - धिक्कार
धवल - धवलता
नास्तिक - नास्तिकता
निपुण - निपुणता
नीच - नीचता
नीला - नीलिमा
नेता - नेतृत्व
परतंत्र - परतंत्रता
पुरुष - पौरुष
प्रकट - प्राकट्य
पंडित - पांडित्य
प्रतापी - प्रताप
प्रतिष्ठित - प्रतिष्ठा
प्रयुक्त - प्रयोग
परिष्कृत - परिष्कार
पतिव्रता - पातिव्रत
पढ़ना - पढ़ाई
पतला - पतलापन
फैलना - फैलाव
ब्रह्मचारी - ब्रम्हचर्य
बोलना - बोली
बाप - बपौती
बाल - बाल्य
बुद्धिमान - बुद्धिमता
बूढ़ा- बुढ़ापा
बच्चा - बचपन
भारत - भारतीयता
भिन्न - भिन्नता
भूखा - भूख
मधुर - मधुरता
मारना - मार
मिलना - मेल
मीठा - मिठास
मृग - मृगया
मम - ममता
मलिन - मलिनता
महान - महानता
मनुष्य - मनुष्यता
माता - मातृत्व
मधुरता - मधुर
योगी - योग
युवक - यौवन
राष्ट्र - राष्ट्रीयता
रोकना - रुकावट
लम्बा - लंबाई
लघु - लघुता
लगना - लगाव
लड़का - लड़कपन
लड़ना - लडाई
लोभी - लोभ
वीर - वीरता
वेद - वेदत्व
वक्ता - वक्तव्य
वत्स - वात्सल्य
विद्वान - विद्वता
विकल - विकलता
विमन - वैमनस्य
वृद्ध - वाद्ह्रय
शठ - शठता
शिशु - शिशुता
श्वेत - श्वेतता
सज्जन - सजन्नता
संस्कृत - संस्कृति
सुगम - सौगम्य
सुहृदय - सौहादर्य
स्पष्ट - स्पष्टता
स्वस्थ - स्वास्थ्य
स्वामी - स्वामित्व
हिंसक - हिंसा
हरा - हरियाली
हंसना - हँसी
हारना - हार
हिन्दू - हिंदुत्व
श्रोता - श्रुति
अज्ञ - अज्ञता
अतिथि - आतिथ्य
अमर - अमरत्व
आस्ति - आस्तित्व
आदमी - आदमियत
इंसान - इंसानियत
उपस्थित - उपस्थिति
उस्ताद - उस्तादी
कारीगर - कारीगरी
कुमार - कौमार्य
कृषक - कृषि
गृहस्थ - ग्राहस्थ
चाटुकार - चाटुकारिता
चोर - चोरी
ठाकुर - ठकुराई
बल - बलवत्ता
बच्चा - बचपन
बाल - बालपन
बालक - बालकपन
ब्राह्मण - ब्राह्मणत्व
बुद्ध - बुद्धत्व
भाई - भाईचारा
भ्राता - भ्रातत्व
मर्द - मर्दानगी
मनुष्य - मनुष्यता
मित्र - मित्रता
रंग - रंगता
लड़का - लड़कपन
व्यक्ति - व्यकित्व
वकील - वकालत
वीर - वीरता
दास - दासता
दूकानदार - दुकानदारी
देव - देवत्व
नारी - नारीत्व
नृप - नृपत्व
पशु - पशुता
प्रभु - पशुता
पुरुष - पुरुषत्व
फ़क़ीर - फ़कीरी
विधवा - वैधव्य
शत्रु - शत्रुता
शिशु - शैशव
सज्जन - सजन्नता
साधू - साधुत्व
स्वामी - स्वामित्व
सिंह - सिंहत्व
सुजन - सौजन्य
सेवक - सेवा
संपादक - संपादन
अपना - अपनत्व
पराया - परायापन
निज - निजता
सर्व - स्वत्व
स्व - स्वत्व
अधम - अधमता
अमर - अमरत्व
अनुकूल - अनुकूलता
अनुचित - अनौचित्त
अनुरक्त - अनुरक्ति
अधिकृत - अधिकृति
अभिलाषित - अभिलाषा
अवनत - अवनति
अच्छा - अच्छाई
अंकित - अंकन
अराजक - अराजकता
आनंदित - आनंद
आलसी - आलस्य
आवश्यक - आवश्यकता
आस्तिक - आस्तिकता
आसक्त - आसक्ति
उपकृत - उपकार
उच्च - उच्चता
उत्तम - उत्तमता
ऊँचा - ऊँचाई
एक - एकता
ऐतिहासिक - ऐतिहासिकता
कड़वा - कड़वाहट
कंजूस - कंजूसी
कटु - कटुता
कठिन - कठिनता
कठोर - कठोरता
कर्मनिष्ठ - कर्मनिषठा
कायर - कायरता
कुरूप - कुरूपता
कुशल - कुशलता
कृतज्ञ - कृतज्ञता
ईमानदार - ईमानदारी
उजला - उजलापन
ख्यात - ख्यक्ति
गँवार - गँवारपन
गरम - गरमाई
गरीब - गरीबी
गंभीर - गंभीरता
गहरा - गहराई
गुरु - गुरुता
गोल - गोलाई
ग्रामीण - ग्रामीणता
ग्राम्य - ग्राम्यता
ग्रंथित - ग्रंथन
चमत्कृत - चमत्कार
चिकना - चिकनाई
चतुर - चतुराई
चालाक - चालाकी
चौड़ा - चौड़ाई
छोटा - छुटपन
जटिल - जटिलता
जातीय - जातीयता
ढीठ - ढीठई
तरुण - तरुनाई
तेज़ - तेज़ी
तंद्रिल - तन्द्रा
तेजस्वी - तेजस्वीता
दिलचस्प - दिलचस्पी
दीर्घ - दीर्घता
दुर्बल - दुर्बलता
दुष्ट - दुष्टता
कृपण - कृपणता
खरा - खरापन
खट्टा - खटास , खटाई
खुश - ख़ुशी
नीचे का भाववाचक क्या होगा
उत्तर देंहटाएंनिचाई
हटाएंजीवन ka vilom kya h
उत्तर देंहटाएंजीवन का विलोम है मरण
हटाएंमरना
हटाएंMarda
हटाएंमृत्यु
हटाएंभलमानस का भाववाचक संज्ञा
उत्तर देंहटाएंUthna(standing) ka bhav vachak Sangya kya hai
उत्तर देंहटाएंUthna(standing) ka bhav vachak Sangya kya hai
उत्तर देंहटाएंऊठक
हटाएंBairi ka bhav vachak sangya kya hoga, Bair ya bairta
उत्तर देंहटाएंलोकी का भाववाचक बताऔ।
उत्तर देंहटाएंvidhan ki bhav vachak sanga
उत्तर देंहटाएंजीना का भाववाचक क्या होगा
उत्तर देंहटाएं@ जीवन ,जीवट
हटाएंShikshak
उत्तर देंहटाएंक्या हल भाववाचक संज्ञा है
उत्तर देंहटाएं@ जी अवश्य
हटाएंAzaadi ka bhav vachak sanghya kya h?
उत्तर देंहटाएंभीतर का भाववाचक और विशेषण क्या होता है???
उत्तर देंहटाएंBhitri
हटाएंभीतर का भाववाचक और विशेषण क्या होता है???
उत्तर देंहटाएंईर्ष्या से भाववाचक संज्ञा बनाएं
उत्तर देंहटाएंVakil, uchit, thahar a aur atakna ka bhavachak sangya?
उत्तर देंहटाएंगगन का भाववाचक संञा
उत्तर देंहटाएंहरा-भरा का भाववाचक क्या होगा जी?
उत्तर देंहटाएंHriyali
हटाएंUpar ka
उत्तर देंहटाएंI love you
हटाएंGood
उत्तर देंहटाएंसच में बहुत अच्छा लिखा है
उत्तर देंहटाएंदुख का भाववाचक क्या होगा?
उत्तर देंहटाएंदुख का भाववाचक क्या होगा?
उत्तर देंहटाएंIshwar
उत्तर देंहटाएंKalrav shabd jativachak hei ya bhavvachak
उत्तर देंहटाएं@कलरव - जातिवाचक
हटाएंउडना का भाववाचक क्या है
उत्तर देंहटाएंउड़ान
हटाएंनोकर,चरना का क्या होगी भाववाचक संज्ञा
उत्तर देंहटाएंअल ka vilom kya h
उत्तर देंहटाएंJivan ki bhav vachak Sangha kya hai
उत्तर देंहटाएं